Taalmodel: te-infinitieven

Het FOUT/GOED-zinnetje van vandaag komt uit de correctieslag van een aflevering van het stripverhaal Bleach.
En de kern van het probleem is de te-infinitief in de beknopte bijzin.
Hiermee wordt ook een blik gegund in de keuken van de voorbereiding van zo’n stripverhaal: er komt veel meer werk bij kijken dan je zou verwachten.

Het uitgangszinnetje is 1:

1 Ben je er zo op gebrand Rukia proberen te redden?

Dat is duidelijk verkeerd.

Maar hoe moet het dan wel?

Als we wat met grove hagel schieten, kunnen we al minstens deze varianten in elkaar puzzelen:

• 2 Ben je er zo op gebrand Rukia te proberen redden?
• 3 Ben je er zo op gebrand om Rukia te proberen redden?
• 4 Ben je er zo op gebrand om Rukia proberen te redden?
• 5 Ben je er zo op gebrand om te proberen om Rukia te redden?
• 6 Ben je er zo op gebrand Rukia te proberen te redden?

Enkele collega’s deden er nog wat variantjes bij.

• 7 Ben je er zo op gebrand te proberen Rukia te redden? (van Wil)
• 8 Ben je er zo op gebrand te proberen om Rukia te redden? (van Jan)
• 9 Ben je er zo gebrand op te proberen Rukia te redden?
• 10 Ben je er zo op gebrand om te proberen Rukia te redden? (van Harry)
• 11 Ben je er zo op gebrand om Rukia te proberen te redden? (van Harry)

9 werd al snel afgekeurd wegens de rare plaats van die “op”.

Enkelen waren niet zo gecharmeerd van dat “gebrand”:

• 12 Wil je zo graag proberen om Rukia te redden? (van Desirée)
• 13 Wil je zo graag proberen Rukia te redden? (van Jacki)
• 14 Ben je zo vastbesloten om te proberen Rukia te redden? (van Jacki)
• 15 Moet je nou echt proberen Rukia te redden? (van Willeke)
• 16 Moet je nou per se proberen Rukia te redden? (van Henk)

Anderen hadden het idee dat je die “proberen” beter wegliet:

• 17 Ben je er zo op gebrand om Rukia te redden? (van Desirée)
• 18 Ben je er zo op gebrand Rukia te redden? (van Wil en Beata)
• 19 Ben je er zo op gebrand een reddingspoging te wagen? (van Ellis)
• 20 Moet je nou per se proberen Rukia te redden? (van Henk)
• 21 Wil je Rukia dan per se redden? (van Ellis)

En enkele anderen probeerden (héhé) zowel die “proberen” te omzellen, als dat “gebrand”:

• 22 Wil je Rukia zó graag redden? (van René)
• 23 Wil je Rukia zó per se redden? (van René)
• 24 Wil je Rukia dan zo graag redden? (van Beata)
• 25 Wil je Rukia dan zo per se redden? (van Beata)

Onze conclusies

De inzenders zien dus grosso modo twee problemen:

• “proberen”
• “gebrand”

“Gebrand” is niet echt het probleem hier, al laten sommigen het liever weg om vlottere spreektaal te krijgen.

Wat dat “proberen” betreft:

“Proberen” leidt tot twee te-infinitieven in dezelfde zin, en bovendien kort na elkaar. Want, inderdaad, beide te’s moéten er staan.

En waarom 2 te’s?
• Ten eerste: na “om” en voor de infinitief hoort altijd “te” te staan.
  Dus die eerste “te” mag al niet weg.
  Om het gemakkelijk te maken: die “om” mag wel weg.
• Ten tweede: “proberen” wordt altijd gecombineerd met een te-infinitief.
  En daardoor worden we met een tweede “te” opgescheept.

Daarom zijn de mogelijheden 1, 2, 3 en 4 al sowieso verkeerd.

De mogelijkheden met maar één “te” kunnen volgens de ANS niet in de standaardtaal. Ze zijn “regionaal”, “met name in het westelijke deel van België”. Het is dus echt “Vlaams”, en niet “Belgisch Nederlands”, want dat omvat ook Brabants en Limburgs (het midden en het oosten van België).

Meer uitleg over te-infinitieven en regionale varianten ervan op de website van de ANS.

“Proberen” weglaten was dus een goede invalshoek, maar dat kon niet. Het zinnetje werd namelijk gezegd door een persoange, en later werd het door een ander personage geciteerd. Hij zegt dan zoiets als: “Het is niet ‘proberen te redden’, maar ‘redden’.”

Dus moest die “proberen” erin blijven, of iets dat erop leek, en tegelijk moesten de elementen “proberen” en “redden” dicht bij elkaar blijven, want anders werd het citaat te lang.

De enige mogelijkheid om wat minder last te hebben van die twee te’s is door ze wat van elkaar te scheiden door “Rukia” tussen de twee te-infinitieven te zetten. Dat is grammaticaal toegelaten.

De eenvoudigste variant die we dan krijgen is:

• 7 Ben je er zo op gebrand te proberen Rukia te redden?

Maar ook dit was een heel goede benadering:

• 15 Moet je nou echt proberen Rukia te redden?

Alleen is dat misschien een ietsje te vlot voor de spreker: het is een samoerai-shinigami met een respectabele leeftijd, die niet te hedendaags mag klinken.

Als je op het origineel begint te variëren door “proberen” of “gebrand” of zowel “proberen” als “gebrand” weg te laten, dan zijn de mogelijkheden natuurlijk oneindig.

Wat het uiteindelijk is geworden, zal blijken als “Bleach 11: A Star and a Stray Dog” bij Kana verschijnt, ergens in april 2010.