FOUT: Kritische faalfactoren haalden de hele planning onderuit.

GOED: Kritieke faalfactoren haalden de hele planning onderuit.

VERKLARING

De taalboekjes spreken elkaar wat tegen, omdat het ene wat toegeeflijker is dan het andere.

Oorspronkelijk betekent het bijvoeglijk naamwoord “kritiek”: “belangrijk”, “gevaarlijk”, “cruciaal”, “beslissend”.

Er is soms echter verwarring met “kritisch”, dat betekent: “oordelend”, “nauwlettend onderzoekend” (een kritische blik) en “behorend tot de kritiek”.

De verwarring ontstaat doordat in de natuurkunde “kritisch” kan worden gebruikt in de betekenis “kritiek”.
Bijvoorbeeld: “het kritische vermogen van een kernreactor” is even goed als “het kritieke vermogen van een kernreactor”.

Door die natuurkundige betekenis ontstaat verwarring, waardoor veel mensen moeite hebben om de twee betekenissen uit elkaar te houden.

Daardoor zijn sommige taalboeken wat toegeeflijker dan andere, maar als de twee woorden door elkaar worden gebruikt, kan begripsverwarring ontstaan.

Doordat bovendien sommigen nog altijd streng vasthouden aan de scheiding van de betekenissen, riskeer je als taalgebruiker altijd om te botsen op iemand die het zo heeft geleerd, en die een toegeeflijk gebruik als fout beschouwd.

Daarom raden we aan om toch maar het onderscheid te blijven maken. Het is tenslotte louter een kwestie van gewoonte.

Het FOUT/GOED-zinnetje van vandaag komt uit de correctieslag van een aflevering van het stripverhaal Bleach.
En de kern van het probleem is de te-infinitief in de beknopte bijzin.
Hiermee wordt ook een blik gegund in de keuken van de voorbereiding van zo’n stripverhaal: er komt veel meer werk bij kijken dan je zou verwachten.

Het uitgangszinnetje is 1:

1 Ben je er zo op gebrand Rukia proberen te redden?

Dat is duidelijk verkeerd.

Maar hoe moet het dan wel?

Als we wat met grove hagel schieten, kunnen we al minstens deze varianten in elkaar puzzelen:

• 2 Ben je er zo op gebrand Rukia te proberen redden?
• 3 Ben je er zo op gebrand om Rukia te proberen redden?
• 4 Ben je er zo op gebrand om Rukia proberen te redden?
• 5 Ben je er zo op gebrand om te proberen om Rukia te redden?
• 6 Ben je er zo op gebrand Rukia te proberen te redden?

Enkele collega’s deden er nog wat variantjes bij.

• 7 Ben je er zo op gebrand te proberen Rukia te redden? (van Wil)
• 8 Ben je er zo op gebrand te proberen om Rukia te redden? (van Jan)
• 9 Ben je er zo gebrand op te proberen Rukia te redden?
• 10 Ben je er zo op gebrand om te proberen Rukia te redden? (van Harry)
• 11 Ben je er zo op gebrand om Rukia te proberen te redden? (van Harry)

9 werd al snel afgekeurd wegens de rare plaats van die “op”.

Enkelen waren niet zo gecharmeerd van dat “gebrand”:

• 12 Wil je zo graag proberen om Rukia te redden? (van Desirée)
• 13 Wil je zo graag proberen Rukia te redden? (van Jacki)
• 14 Ben je zo vastbesloten om te proberen Rukia te redden? (van Jacki)
• 15 Moet je nou echt proberen Rukia te redden? (van Willeke)
• 16 Moet je nou per se proberen Rukia te redden? (van Henk)

Anderen hadden het idee dat je die “proberen” beter wegliet:

• 17 Ben je er zo op gebrand om Rukia te redden? (van Desirée)
• 18 Ben je er zo op gebrand Rukia te redden? (van Wil en Beata)
• 19 Ben je er zo op gebrand een reddingspoging te wagen? (van Ellis)
• 20 Moet je nou per se proberen Rukia te redden? (van Henk)
• 21 Wil je Rukia dan per se redden? (van Ellis)

En enkele anderen probeerden (héhé) zowel die “proberen” te omzellen, als dat “gebrand”:

• 22 Wil je Rukia zó graag redden? (van René)
• 23 Wil je Rukia zó per se redden? (van René)
• 24 Wil je Rukia dan zo graag redden? (van Beata)
• 25 Wil je Rukia dan zo per se redden? (van Beata)

Onze conclusies

De inzenders zien dus grosso modo twee problemen:

• “proberen”
• “gebrand”

“Gebrand” is niet echt het probleem hier, al laten sommigen het liever weg om vlottere spreektaal te krijgen.

Wat dat “proberen” betreft:

“Proberen” leidt tot twee te-infinitieven in dezelfde zin, en bovendien kort na elkaar. Want, inderdaad, beide te’s moéten er staan.

En waarom 2 te’s?
• Ten eerste: na “om” en voor de infinitief hoort altijd “te” te staan.
  Dus die eerste “te” mag al niet weg.
  Om het gemakkelijk te maken: die “om” mag wel weg.
• Ten tweede: “proberen” wordt altijd gecombineerd met een te-infinitief.
  En daardoor worden we met een tweede “te” opgescheept.

Daarom zijn de mogelijheden 1, 2, 3 en 4 al sowieso verkeerd.

De mogelijkheden met maar één “te” kunnen volgens de ANS niet in de standaardtaal. Ze zijn “regionaal”, “met name in het westelijke deel van België”. Het is dus echt “Vlaams”, en niet “Belgisch Nederlands”, want dat omvat ook Brabants en Limburgs (het midden en het oosten van België).

Meer uitleg over te-infinitieven en regionale varianten ervan op de website van de ANS.

“Proberen” weglaten was dus een goede invalshoek, maar dat kon niet. Het zinnetje werd namelijk gezegd door een persoange, en later werd het door een ander personage geciteerd. Hij zegt dan zoiets als: “Het is niet ‘proberen te redden’, maar ‘redden’.”

Dus moest die “proberen” erin blijven, of iets dat erop leek, en tegelijk moesten de elementen “proberen” en “redden” dicht bij elkaar blijven, want anders werd het citaat te lang.

De enige mogelijkheid om wat minder last te hebben van die twee te’s is door ze wat van elkaar te scheiden door “Rukia” tussen de twee te-infinitieven te zetten. Dat is grammaticaal toegelaten.

De eenvoudigste variant die we dan krijgen is:

• 7 Ben je er zo op gebrand te proberen Rukia te redden?

Maar ook dit was een heel goede benadering:

• 15 Moet je nou echt proberen Rukia te redden?

Alleen is dat misschien een ietsje te vlot voor de spreker: het is een samoerai-shinigami met een respectabele leeftijd, die niet te hedendaags mag klinken.

Als je op het origineel begint te variëren door “proberen” of “gebrand” of zowel “proberen” als “gebrand” weg te laten, dan zijn de mogelijkheden natuurlijk oneindig.

Wat het uiteindelijk is geworden, zal blijken als “Bleach 11: A Star and a Stray Dog” bij Kana verschijnt, ergens in april 2010.

Als je het eerste vakje ziet waarin Obelix zijn wereldberoemde uitspraak doet, en dat vergelijkt met de oorspronkelijke Franse versie, dan blijkt dat de Nederlandse vertaling eigenlijk gecensureerd is.

French: Ils sont fous ces Romains!

Afrikaans: Hierdie Romeine is mal

Alsatian: Die Reemer, die han ebbs am düdele!… See More

Arabic: Inna ha’ula’ ar-ruman maganin

Argentinian: ¡Estos romanos estan majaretas!

Bable: ¡Tán llocos estos Romanos!

Basque: Erromatar hauek burutik jota daude!

Bengali: Ai Romanra akdam pagol

Bern: Die schpinne, die Römerinne

Brazilian: São loucos, esses romanos!

Breton: Foll-mik ar romaned-se!

Bulgarian: TUR PUM/RHU CA /YDU

Catalan: Són boigs, aquests Romans!

Chinese(C): Fafeng de Luomaren!

Chinese(M): Zhexie Luomaren zen guai!

Corsican: So sciocchi isti corsi!

Croatian: Ti Rimljani su bas^ luckasti!

Czech: Ti Rimani jsou ale blazni!

Danish: De er skøre, de Romere!

Dutch: Rare jongens, die Romeinen!

English(UK): These Romans are crazy!

English(USA): These Cretans are crazy (about Cretans)

Esperanto: Ili frenezas, tiuj romianoj!

Estonian: Need Roomlased on hullud!

Finnish: Hulluja nuo roomalaiset!

Flemish: gekke jongens onze vrienden

Frisian: Se bin n’t wiis, dy Romeinen!

Galician: ¡Estan tolos estes Romans!

German: Die spinnen, die Römer!

Greek(anc): Parafrones oi Romaioi

Greek(mod): Einai treloi aytoi oi romaioi

Hebrew: Metorafim Ha-Romayim Ha-eleh!

Hindi: Yah Roman Sainik bhee bade sanakee, hain!

Hungarian: Dilisek ezek a rómaiak!

Icelandic: Rómverjar eru alveg klikk

Indonesian: Orang-orang Romawi memang gila

Italian: Sono Pazzi Questi Romani!

Japanese: Kichigai da, koitsura rômajin wa!

Kaerntnerisch: De san jo teppat di Roemer

Kölsch: Sin die jeck, die Römer!

Korean: Rôma nyosokdûrûn jongmal mich’yosso!

Latin: delirant isti Romani!

Latvian: Tie romieshi ir traki!

Lithuanian: Kvailioja tie Romenai!

Limburgish: Die zien gek, die Romeine!

Luxembourgish: Déi sin tibi, déi Réimer

Norwegian: Romerne er sprø!

Occitan: Son calucs, aqueles Romans!

Palatine: Ach die Rämer, des Lumbechores!

Platt-Deutsch: De sünd mall, de Römers!

Polish: Ale g£upi ci Rzymianie!

Portuguese: Estes romanos são loucos!

Romanche: Quels sbattan, quists Romauns!Rumanian: Sunt ticniti romanii astia!

Russian OH|| CYMACWE/W||E, 3T|| P||M/RHE

Serbian: Bas su sasavi ti Rimljani

Slovak: Ti Rimania su blazni

Slovenian: So nori ti, Rimljani!

Spanish: ¡Estos romanos estŽn majareta!

Swabian: Dia schpennat ja, dia Römer.

Swedish: De är inte kloka de där romarna!

Swiss-German: Die schpinne, die Römer!

Turkish: Bu Romalilar kafayi yemi&sul;

Valencian: Estan bojos eixos romans!

Vietnamese: Bon La Mã Là Bon ðiên

Welsh: Y Rhufeiniaid ‘ma, mae nhw’n wallgo!

Toegegeven: ik snap niet hoe die “Flemish: gekke jongens onze vrienden” in de lijst is gesukkeld, vooral omdat een Vlaming waarschijnlijk meer geneigd is om te zeggen “zot” dan “gek”.

Maar het bljft natuurlijk een leuk lijstje.

FOUT Neem direct contact met de hulpdiensten.

GOED Neem direct contact op met de hulpdiensten.

VERKLARING

“Contact nemen met” is niet de goede uitdrukking, wel “contact opnemen met”.Ook mogelijk: “contact leggen met”.

Als je weet hoe het contact wordt gelegd, kun je ook een specifiekerwerkwoord gebruiken, zoals: “telefoneren”, “schrijven”, “bellen”,”telegraferen”, “telexen”, “fasxen”, “e-mailen”…

Helemaal uit den boze is “contacteren” en “contacten”. Het eerste is eengallicisme dat veel in België voorkomt, het tweede een anglicisme dat vooralin Nederland wordt aangetroffen. Beide fouten komen echter in beide landenvoor.