Categorie: taalmodel

Taalmodel: wegkwijnen, vervangen, in het niets oplossen

FOUT Ondanks zijn inspanningen deemsterde zijn bedrijf helemaal weg.

GOED Ondanks zijn inspanningen kwijnde zijn bedrijf helemaal weg.

VERKLARING
Ofwel betekent het “geleidelijk minder krachtig worden”, ofwel “geleidelijk uit het zicht of de belangstelling verdwijnen”, maar één ding is zeker: “wegdeemsteren” is niet algemeen bekend, vooral omdat het verouderd is. Het is bovendien erg formeel.
Het kan worden vervangen door onder andere “wegkwijnen” of “in het niets oplossen”. Ook “vervagen” is soms mogelijk.

Taalmodel: zich iets niet aantrekken

FOUT Hij liet het verlies in de spelshow niet aan zijn hart komen.

GOED Hij trok zich het verlies in de spelshow niet aan.

VERKLARING
Dit is een lastige. Dat de verkeerde variant niet zomaar een-op-een door een goede kan worden vervangen, blijkt hier vooral door de zinsbouwe.
“Iets aan zijn hart laten komen” betekent “het zich niet aantrekken”.
Daardoor moet er wat aan de zin wordt worden gesleuteld.

Taalmodel: de overhand krijgen

FOUT Als sommige mensen in jouw zaak willen investeren, moet je heel voorzichtig zijn, want ze kunnen het laken naar zich toe trekken.

GOED Als sommige mensen in jouw zaak willen investeren, moet je heel voorzichtig zijn, want ze kunnen de overhand krijgen.

VERKLARING
Het is soms moeilijk om een correcte variant te kiezen voor een verkeerde of niet algemene uitdrukking, omdat de betekenissen van de varianten niet altijd een-op-een zijn.
Ook “het laken naar zich toe trekken” kan door meerdere alternatieven worden vervangen: “de touwtjes in handen krijgen”, “de overhand krijgen” of “voordeel verwerven”.

Taalmodel: aan dezelfde gebreken lijden

FOUT Wie over het gedrag van iemand anders klaagt, is soms in hetzelfde bedje ziek.

GOED Wie over het gedrag van iemand anders klaagt, vertoont soms dezelfde gebreken.

VERKLARING
De uitdrukking “in hetzelfde bedje ziek zijn” betekent “aan dezelfde kwaal lijden”, maar niet letterlijk. Het kan ook worden gecorrigeerd met de uitdrukkingen “aan hetzelfde euvel lijden”, “aan hetzelfde euvel mank gaan”, “dezelfde nadelen hebben” of “dezelfde gebreken vertonen”.

Taalmodel: een lange neus maken (naar)

FOUT We zetten de minister een neus door appels met peren te vergelijken.

GOED We maken een lange neus naar de minister door appels met peren te vergelijken.

VERKLARING
Letterlijk is “een lange neus maken” “de hand met uitgespreide vingers met de duim tegen de neus zetten als gebaar van bespotting”, maar de uitdrukking wordt ook vaak symbolisch gebruikt.
De uitdrukking “Een neus zetten” zou een contaminatie kunnen zijn van “een lange neus maken” met “iemand een (wassen) neus aandraaien; iemand een (wassen) neus aanzetten”, wat betekent “iemand om de tuin leiden, iemand iets wijs maken”.

“We zetten de minister een neus aan door appels met peren te vergelijken.” is dus ook een goede oplossing, en het is dus evengoed mogelijk dat de verkeerde uitdrukking gewoon het voorzetsel is vergeten.

Taalmodel: zinken, verdrinken

FOUT De Titanic ging naar de dieperik.

GOED De Titanic zonk.

VERKLARING
“Dieperik” betekent eigenlijk “afgrond”, maar het wordt doorgaans symbolisch gebruikt. Het kan niet altijd zomaar door “afgerond” worden vervangen.
Ook het werkwoord “zinken” is soms geen goed alternatief.
Soms is het “verdrinken”, zoals in:

  • De bemanning ging naar de dieperik.
  • De bemanning verdronk.

Taalmodel: geen hond, niemand

FOUT Geen kat las die blog.

GOED Geen hond las die blog las.

VERKLARING

“Geen kat” betekent “niemand” en komt van “Er is geen kat”, wat een letterlijke vertaling is van het Franse “Il n’y a pas un chat”. Het is dus een gallicisme.

Bonus: zowel “de blog” als “het blog” zijn goed. Het woord is een verkorting van het Engelse “weblog”, wat oorspronkelijk een “persoonlijk dagboek op internet” zou zijn, maar wat tegenwoordig een website is waarop artikelen in chronologische volgorde verschijnen.

Taalmodel: een zware nederlaag

FOUT De club kreeg een flinke pandoering tijdens de uitwedstrijd tegen Liverpool.

GOED De club leed een zware nederlaag tijdens de uitwedstrijd tegen Liverpool.

VERKLARING
“Pandoering” zou zijn afgeleid van “pandoeren”, en dat betekent: “het kaartspel pandoer spelen”.
Er is ook een betekenis in het bargoens, nl. “geslachtsgemeenschap hebben”.
Van oorsprong is een “pandoer” de naam van de soldaten uit het korps dat in 1741 door baron Trenck gevormd werd om de Turkse grensstreken van rovers te zuiveren. Het komt van het Franse “pandour” dat zou zijn afgeleid van het Kroatische “pandur”. Het kaartspel “pandoer” is misschien naar de soldaten genoemd, omdat zij het spel dikwijls speelden.
Vanuit de associatie met soldaten heeft het woord bijbetekenissen gekregen, die echter allemaal gewestelijk zijn, en soms een afgeleide vorm (“pandoering”) kregen.
“Pandoering” heeft twee betekenissen:

  • een pak slaag
  • een zware nederlaag