Wannsee

Wannsee.

Het zal veel mensen onbekend zijn. Het is een meer in het zuidwesten van Berlijn, een zijarm van de rivier de Havel.

Hedendaagse foto’s tonen een toeristische plek geliefd bij watersporters. Het vakantiepotentieel leidde er waarschijnlijk in 1914 al toe dat de zakenman Ernst Marlier er een villa liet bouwen, nu bekend als de Villa Marlier.

Het is een indrukwekkend gebouw, dat door de term “villa” wat tekort wordt gedaan, maar niettemin zou het geen ingangen in algemene encyclopediën hebben gekregen als daar geen grondige reden voor zou zijn.

Die reden is de zogenaamde Wannseeconferentie. Die vond plaats op 20 januari 1942. Het was een bijeenkomst georganiseerd door nazileider Reinhard Heydrich van hoge naziambtenaren. Zij kwamen bijeen om te spreken over een ‘definitieve oplossing’ voor het ‘Jodenvraagstuk’ (Endlösung der Judenfrage). De bijeenkomst begon om 12.00 uur en duurde minder dan twee uur.

De Villa Marlier is tegenwoordig een gedenkplaats-museum.

Het is een van die vele episodes tijdens de Tweede Wereldoorlog die – ondanks hun belang – niet aan het licht “hadden mogen komen”: van de oorspronkelijk 30 exemplaren van de notulen bleef er maar één over. De andere waren vernietigd.

Gelukkig dook in 1947 het laatste exemplaar op. In maart 1947 ontving Robert Kempner,^[7] hoofdaanklager in het Wilhelmstraßenproces, een verzameling dossiers van het ministerie van Buitenlandse Zaken uit de periode van Joachim von Ribbentrop. Die dossiers waren in het Duits en moesten naar het Engels worden vertaald. Onder de stukken bevond zich een exemplaar van de strikt geheime notulen van de Wannseeconferentie. Deze notulen, en de vertaling ervan, waren de eerste berichten over deze bijeenkomst die naar buiten kwamen.

Op basis daarvan schreef en tekende Fabrice Le Hénanff het scenario van het stripverhaal Wannsee, waarin hij de episode beschrijft. We zien erin de bijeenkomst, en volgende de vergaderingen. Vanzelfsprekend is die niet precies bekend, o.a. doordat documenten erover werden vernietigd. Le Hénanff moest dus wel het een en ander verzinnen om van een droog, historisch gegeven waarvan het resultaat bekend is, een verhaal te maken. Beseffende dat het boek niet de werkelijkheid kon weergeven – tenzij misschien symbolisch zoals “wie es eigentlich gewesen ist” – werd er een inleiding toegevoegd om de historische nauwkeurigheid te bepalen, zodat de lezer niet in het diepe wordt gegooid en misschien een detail als een feit beschouwd.

Gelukkig voor ons werd die inleiding ook vertaald, net als de uitleiding waarin de carrière van de deelnemers aan de conferentie wordt samengevat.

Dit stripverhaal werd daardoor een van de beste bijdragen voor wie meer wil weten over de Tweede Wereldoorlog en de jodenvervolging.

Wannsee, Fabrice Le Hénaff, 2018, Casterman, stripverhaal, geïllustreerd in kleur, harde kaft, 88 p’s, isbn 9789030373544, prijs bij verschijnen 19.95 euro