Vertaalbureau MOTTE werd opgericht in 1997. Translation Agency MOTTE is founded in 1997. Le bureau de traductions MOTTE est fondé en 1997.
FOUT De trein van 8 uur naar Antwerpen werd afgeschaft.
GOED De trein van 8 uur naar Antwerpen is vervallen.
VERKLARING
“Afschaffen” betekent er definitief een eind aan maken of definitief met iets stoppen. Een treinverbinding die maar één keer niet plaatsvindt, wordt niet afgeschaft. In dat geval kun je wel zeggen dat de trein “vervalt”, dat men hem “laat vervallen”, of dat hij “is vervallen”.
FOUT Het bedrijf probeerde ontslagen door automatisering te vermijden door een aanwervingsstop.
GOED Het bedrijf probeerde ontslagen door automatisering te vermijden door een vacaturestop.
VERKLARING
“Aanwerving” is natuurlijk afgeleid van “aanwerven”, en daar begint het probleem.
“Aanwerven” wordt gebruikt voor rekrutreren of ronselen van bijvoorbeeld krijgsvolk of zeelieden, of om leden te werven voor een partij of vereniging. Het kan ook algemeen “in dienst nemen” betekenen, maar dat is al een afgeleide betekenis.
Maar toch is dat niet het echte probleem. Het zelfstandig naamwoord “aanwerving” is gewoon geen correct Nederlands. Daardoor is ook “aanwervingsstop” geen correct Nederlands. Wel goed is “vacaturestop”.
FOUT Na een 4-0 overwinning tegen Madrid kwalificeerde de ploeg zich voor de halve finale van de UEFA-beker.
GOED Na een 4-0-overwinning tegen Madrid kwalificeerde de ploeg zich voor de halve finale van de UEFA-beker.
VERKLARING
Wat de “verklaring” eigenlijk is, is me niet duidelijk: tussen “4-0” en “overwinning” hoort een streepje te staan: “4-0-overwinning”, maar niet tussen “1” en “aprilgrap”: “1 aprilgrap”.
Vanwaar het verschil?
Het enige dat ik daarvoor kan bedenken is dit:
FOUT Toen Anita haar winkel pas had geopend, kwam hij even zijn neus aan het venster steken.
GOED Toen Anita haar winkel pas had geopend, kwam hij zich even vertonen.
VERKLARING
Dit is een gallicisme, ontstaan uit de Franse uitdrukking “mettre le nez à la fenêtre”.
Mogelijke betekenissen zijn: “zich vertonen”, “naar buiten treden”, “zich manifesteren”.
In ons voorbeeld is het “zich vertonen”, maar je kunt in dit geval bijvoorbeeld ook vervangen door “even langskomen”.
Als je weet wat er wordt bedoeld, zijn er vaak extra mogelijkheden om de verkeerde uitdrukking te vervangen.
FOUT Ondanks de maandenlange voorbereiding heeft hij naast de hoofdvogel geschoten.
GOED Ondanks de maandenlange voorbereiding heeft hij niet gewonnen.
VERKLARING
De “hoofdvogel” is “de hoogste mikvogel bij het vogelschieten”.
“Vogelschieten” is een spel waarbij naar een kunstmatige vogel wordt geschoten die uit houten blokjes is samengesteld en die op een hoge staak is bevestigd..
Het woord “hoofdvogel” wordt in enkele uitdrukkingen gebruikt, maar geen enkele ervan is overal bekend.
Een voorbeeld is “de hoofdvogel afschieten”, wat betekent “iets bijzonders bereiken” of “(ook ironisch) een grote flater begaan”. Die uitdrukking is dus dubbelzinnig.
“Naast de hoofdvogel schieten” is ook niet algemeen bekend. De eenvoudigste oplossing is om letterlijk te zeggen wat je bedoelt: niet winnen, de opdracht niet krijgen, enzovoort.
FOUT Na het onverwachte defect aan de bolide bleef de kampioen op zijn honger.
GOED Na het onverwachte defect aan de bolide werd de kampioen teleurgesteld.
VERKLARING
Het Franse “rester sur sa faim” leidde tot een gallicisme.
Een correct alternatief is “teleurgesteld worden”, maar er zijn zeker andere mogelijkheden, zoals “niet voldaan zijn” of “niet gekregen hebben wat men verlangde”.
FOUT Geen wonder dat hij niet kon antwoorden op vragen over feiten die niet in het lesboek werden behandeld: hij stuurde zijn kat naar alle lessen.
GOED Geen wonder dat hij niet kon antwoorden op vragen over feiten die niet in het lesboek werden behandeld: hij bleef weg van alle lessen.
VERKLARING
In het Frans komt “chat” in veel uitdrukkingen voor, maar “envoyer son chat” is niet een daarvan. Die uitdrukking is dus geen gallicisme, en ze is zelfs ooit gebruikt als titel voor een boekje door Jean-Pierre Vandenberghe om te waarschuwen voor letterlijke vertalingen uit het Nederlands.
Maar “zijn kat sturen” is zelfs geen goed Nederlands. Het betekent wel “niet komen opdagen”, “wegblijven”.
FOUT Nog voor de vergadering officieel begon, was hij er vanonder gemuisd met de clubkas.
GOED Nog voor de vergadering officieel begon, was hij er ongemerkt vandoor gegaan.
VERKLARING
Tegenwoodig betekent “muizen” een computermuis gebruiken.
Daarvoor kwam het werkwoord ook al voor, maar ofwel betekende het “muizen vangen”, ofwel “stilletjes smakelijk zitten te eten”.
FOUT Na de laatste btw-wijziging, maakte hij een kruis over zijn handelszaak.
GOED Na de laatste btw-wijziging, sloot hij zijn handelszaak.
VERKLARING
“Een kruis maken over iets” heeft veel betekenissen.
De Grote Van Dale vermeldt er drie:
FOUT Ondanks de slogan over de lage maandelijkse betalingen, liet hij zich door de verkoper niet pramen.
GOED Ondanks de slogan over de lage maandelijkse betalingen, liet hij zich door de verkoper niet aansporen.
VERKLARING
Het werkwoord “pramen” is correct, maar niet met de betekenis “aansporen” of “aanporren”.
Er zijn ook andere alternatieven: “stimuleren”, “aanmoedigen”, “aanzetten”, “bewegen tot”, “ertoe brengen”, “aansporen tot iets” of “onder druk zetten”.
Met de betekenissen “drukken” en “knellen” is het verouderd.
Het kan ook betekenen “een dier de praam opzetten”, zoals in: “Dat paard is te wild, je moet het pramen als het beslagen zal worden.”
Dat is afgeleid van het zelfstandig naamwoord “praam”, namelijk “een houtje met een lus eraan dat bij lastige paarden meestal om de bovenlip, die het meest gevoelig is, wordt gelegd en aangedraaid”. “Pramen” heeft in dat geval het tegengestelde effect van “aansporen” of “aanporren”, want het is de bedoeling het dier te kalmeren.
Vertaalbureau MOTTE 