Maand: mei 2024

Vertalen: een inleiding, deel 6

6 Is vertalen altijd mogelijk?

In de wereld van taal en communicatie is vertalen een essentiële brug die mensen met verschillende talen en culturen met elkaar verbindt. Het vermogen om ideeën, gevoelens en informatie over te brengen van de ene taal naar de andere is van onschatbare waarde. Echter, ondanks de vooruitgang in vertaaltechnologie en -methoden, zijn er nog steeds aanzienlijke moeilijkheden bij het overbrengen van betekenis van de ene taal naar de andere. Deze moeilijkheden worden vaak weerspiegeld in lacunes in de woordenschat, problemen met namen, maten en gewichten, en uitdagingen bij het nauwkeurig weergeven van bedoeling en functie.

6a Lacunes in de woordenschat

Een van de meest voor de hand liggende moeilijkheden bij vertalen zijn lacunes in de woordenschat. Elke taal heeft unieke woorden en uitdrukkingen die niet direct vertaalbaar zijn naar andere talen. Soms ontbreken equivalente termen in de doeltaal, waardoor vertalers creatief moeten zijn in het vinden van de juiste uitdrukking om de betekenis over te brengen. Culturele connotaties en nuances kunnen ook verloren gaan bij het vertalen van woorden, waardoor de oorspronkelijke diepte en subtiliteit van de boodschap verloren gaan.

6b Namen, maten en gewichten

Een ander struikelblok bij vertalen zijn namen, maten en gewichten. Deze kunnen sterk variëren tussen talen en culturen, wat kan leiden tot verwarring of verlies van nauwkeurigheid bij vertalingen. Bijvoorbeeld, het vertalen van een naam van een persoon of een plaats vereist niet alleen linguïstische bekwaamheid, maar ook culturele gevoeligheid om de juiste betekenis en context te behouden. Bovendien kunnen verschillen in meeteenheden en gewichten tussen systemen zoals het metrische en imperiale systeem verdere complicaties veroorzaken bij het vertalen van technische of wetenschappelijke teksten.

6c Weergave van bedoeling en functie

Een van de meest uitdagende aspecten van vertalen is het nauwkeurig weergeven van de bedoeling en functie van de oorspronkelijke tekst. Taal is meer dan alleen woorden; het draagt ook culturele, sociale en emotionele betekenissen met zich mee. Bij het vertalen van teksten moeten vertalers rekening houden met de context, intentie en stijl van de broncultuur om de boodschap adequaat over te brengen naar de doeltaal. Dit vereist niet alleen een diepgaand begrip van beide talen, maar ook van de culturen die ze vertegenwoordigen. Hoewel vertalen een waardevol instrument is voor interculturele communicatie, blijft het een complex en uitdagend proces. De moeilijkheden die gepaard gaan met het overbrengen van betekenis van de ene taal naar de andere kunnen niet altijd volledig worden overwonnen. Desalniettemin is het streven naar nauwkeurigheid, contextgevoeligheid en culturele competentie essentieel voor succesvolle vertalingen die recht doen aan de rijkdom en diversiteit van menselijke communicatie.

Vertalen: een inleiding, deel 5

5 De zin van woorden

In ons dagelijks leven zijn woorden de bouwstenen van communicatie. Ze dragen betekenis, emotie en context over, waardoor we ideeën kunnen uitwisselen en begrijpen. Maar wat is precies de zin van woorden? Laten we deze vraag verkennen door te duiken in verschillende aspecten van taal en betekenis.

5a Woorden en hun betekenis

Het fundament van taal rust op de betekenis van woorden. Elke taal heeft een lexicon, een verzameling woorden die een specifieke betekenis dragen. Maar deze betekenissen zijn niet in steen gebeiteld; ze evolueren met de tijd en variëren zelfs binnen verschillende sociale en culturele contexten.

5b Rubricering of classificeren

Om woorden effectief te gebruiken, moeten we ze organiseren in categorieën of rubrieken. Dit proces van classificatie stelt ons in staat om de wereld om ons heen te begrijpen en te beschrijven. Door woorden te rubriceren, creëren we een ordening die ons helpt betekenis te vinden in een ogenschijnlijk chaotische wereld.

5c Polysemie en cultuur

Een interessant fenomeen in taal is polysemie, waarbij een enkel woord meerdere betekenissen heeft. Deze veelzijdigheid van betekenis kan sterk beïnvloed worden door culturele context. Wat voor de ene cultuur een alledaagse betekenis heeft, kan voor een andere cultuur volledig anders worden geïnterpreteerd.

5d Referentiële betekenis

Woorden kunnen ook verwijzen naar specifieke entiteiten, concepten of gebeurtenissen. Deze referentiële betekenis stelt ons in staat om te communiceren over de wereld om ons heen, zowel in concrete als abstracte zin. Door middel van referentie kunnen we informatie delen, ervaringen uitwisselen en kennis doorgeven.

5e Figuurlijk taalgebruik

Soms overstijgt de betekenis van woorden hun letterlijke interpretatie. Figuurlijk taalgebruik, zoals metaforen, vergelijkingen en symboliek, voegt een extra laag van betekenis toe aan onze communicatie. Het stelt ons in staat om complexe ideeën te verwoorden, emoties uit te drukken en creatief te denken.

5f Connotaties en associaties

Naast hun letterlijke betekenis dragen woorden vaak ook connotaties en associaties met zich mee. Deze zijn gevormd door culturele, historische en persoonlijke ervaringen. Ze kunnen subtiele nuances toevoegen aan onze communicatie en gevoelens oproepen die dieper gaan dan de woorden zelf. In essentie is de zin van woorden veelzijdig en diepgaand. Ze vormen de bouwstenen van onze communicatie, dragen betekenis en emotie over, en helpen ons om de wereld om ons heen te begrijpen en te beschrijven. Door te begrijpen hoe woorden werken en welke betekenis ze kunnen dragen, kunnen we effectiever communiceren en dieper verbonden raken met anderen.

Looking for clients

As a freelance translator there is one thing I’m not good at: looking for clients.

It might seem to be easy. After all, everybody has to do it.

But there is a difference with employees: a freelancer does not really have a curriculum vitae.

Well, you have, of course, but it’s not as easy to describe your past jobs. Usually I work for agencies, and those people don’t want me to mention the end clients I have been translating for via them.

Partly, they’re right. A real translation agency doesn’t just give tasks to their freelancers by sending work from their clients directly to the translator, nor does it just collect the translation and send it back to the client without much ado.

A real translation agency puts much work in it. They get the orders from the end clients, take a good look at the texts to decide which translator would be best suited to give the assignment to, but also decide who will be the proofreader or proofreaders.

They also have to decide whether to cut up the assignment into smaller pieces and distribute them amongst different translators. That can be necessary with tight deadlines, but even in such cases it’s sometimes not advisable. And if it is possible, there is some redaction necessary to put it all together.

It sounds easier than it is. It can be very confusing for the editing translator if his colleagues had chosen different translations for the same word. Not only literary translations can end up with different stylistic choices, but even technical translations can have variant solutions. And variation is even less acceptable for technical and business translations than for literary translations, because the users of the former text types shouldn’t get confused. The readers of the latter types, however, might even find it amusing.

In short: translation agencies have some arguments not to want their freelancers to mention the end clients in cv’s or portfolio’s, as the freelancer doesn’t do all the work. The agency is responsible for bringing it all together and making sure that the end result is flawless.

However, a good freelancer will make sure the agency has less to bother about.

But, of course, for the freelancer the trouble is how to let his prospects know that he has translated for important brands or projects.

You could argue: tell them for which agencies you’ve worked. But that poses another problem, as it’s basically telling to prospects who the competitors are.

So, yeah, contacting prospects is not easy when you’re a freelancer.

Vertalen: een inleiding, deel 4

4 Taalfuncties en tekstsoorten

4a Teksttypen en taalfuncties

Teksten dienen verschillende doelen en vervullen diverse functies in communicatie. De taalfuncties die teksten kunnen hebben, bepalen vaak het type tekst dat wordt gebruikt. Zo zijn er teksten die informeren, overtuigen, vermaken of instrueren.

Informele teksten, zoals chats of persoonlijke brieven, hebben vaak een sociale functie en dienen om relaties te onderhouden of informele informatie uit te wisselen. Formele teksten, zoals wetenschappelijke artikelen of zakelijke rapporten, hebben daarentegen vaak een informatieve functie en streven naar het overbrengen van feitelijke kennis.

Daarnaast zijn er teksten die tot doel hebben om te overtuigen, zoals reclameboodschappen of politieke toespraken. Deze teksten maken gebruik van argumentatie en retorische technieken om de lezer of luisteraar te beïnvloeden.

4b Tekstklassen en tekstsoorten

Naast de taalfuncties worden teksten ook ingedeeld op basis van hun tekstsoorten en klassen. Tekstklassen verwijzen naar brede categorieën van tekst, zoals narratieve teksten, beschrijvende teksten, argumentatieve teksten, enzovoort. Deze klassen bepalen de structuur en het doel van de tekst.

Binnen elke tekstklasse zijn er verschillende tekstsoorten, die specifieke kenmerken hebben en vaak gericht zijn op een bepaald publiek of een specifieke context. Bijvoorbeeld, binnen de categorie van narratieve teksten kunnen we genres zoals romans, sprookjes, of biografieën onderscheiden, elk met hun eigen conventies en kenmerken.

4c Vrijheid en conventie

Hoewel teksten vaak gebonden zijn aan conventies en verwachtingen van de lezer of het publiek, is er ook ruimte voor vrijheid en creativiteit in taalgebruik. Schrijvers en sprekers kunnen ervoor kiezen om conventies te doorbreken of te spelen met taal om hun boodschap effectiever over te brengen.

De mate van vrijheid die een auteur heeft, hangt vaak af van de context en het doel van de tekst. In formele teksten zoals wetenschappelijke papers, is er over het algemeen minder ruimte voor creativiteit, terwijl literaire teksten juist gedijen bij innovatief taalgebruik en verhaalstructuren.

4c Doelgroepgericht vertalen

Bij het vertalen van teksten is het essentieel om rekening te houden met de doelgroep en de context waarin de vertaalde tekst zal worden gebruikt. Vertalers moeten niet alleen de taalkundige aspecten van de bron- en doeltaal beheersen, maar ook de culturele en sociale context begrijpen om de boodschap effectief over te brengen. Vertalingen kunnen verschillen afhankelijk van de doelgroep en het beoogde effect van de tekst. Bijvoorbeeld, een marketingtekst kan worden aangepast aan de culturele normen en verwachtingen van een bepaalde doelgroep om de boodschap meer impact te geven. Dit vereist niet alleen taalvaardigheid, maar ook inzicht in de nuances van de doelcultuur.

Vertalen: een inleiding, deel 3

3 Vertalen en communiceren

Communicatie is een complex proces waarbij boodschappen worden overgebracht van de ene partij naar de andere. Vertalen, als een vorm van communicatie, voegt een extra laag van uitdaging toe. In deze verkenning van vertalen en communiceren zullen we kijken naar de verschillende rollen die betrokken zijn bij dit proces: de schrijver als zender, de lezer als ontvanger, de vertaler als lezer en de vertaler als zender.

3a De schrijver als zender

De schrijver is de oorspronkelijke bron van de boodschap. Zij creëren de tekst met een specifiek doel voor ogen, of het nu gaat om het informeren, overtuigen, vermaken of ontroeren van de lezer. De schrijver kiest woorden zorgvuldig, hanteert stijlfiguren en structuren de tekst op een manier die de gewenste reactie bij de lezer kan opwekken. Het is de taak van de schrijver om duidelijk te communiceren, maar ook om nuances en subtiliteiten over te brengen die de tekst rijk maken.

3b De lezer als ontvanger

Aan de andere kant van het communicatieproces staat de lezer, die de boodschap ontvangt en interpreteert. De lezer brengt zijn eigen ervaringen, achtergrond en verwachtingen mee naar de tekst, wat van invloed is op hoe hij deze begrijpt en waardeert. Een tekst kan verschillende reacties oproepen bij verschillende lezers, afhankelijk van hun persoonlijke context. Het is essentieel voor de effectiviteit van communicatie dat de tekst aansluit bij de belevingswereld van de lezer en helderheid biedt in de boodschap die wordt overgebracht.

3c De vertaler als lezer

Wanneer een tekst wordt vertaald, treedt de vertaler op als tussenpersoon tussen de schrijver en de lezer. De vertaler moet de oorspronkelijke boodschap begrijpen en vervolgens herformuleren in een andere taal, rekening houdend met de nuances en culturele context van de doeltaal. Dit vereist niet alleen een grondige kennis van beide talen, maar ook een goed begrip van de intentie en stijl van de oorspronkelijke tekst. De vertaler moet zichzelf in de positie van de lezer plaatsen en nagaan hoe de vertaalde tekst op hen zal overkomen.

3d De vertaler als zender

Ten slotte fungeert de vertaler als zender wanneer hij de vertaalde tekst aan de lezer presenteert. Hoewel de vertaler zich bewust is van de oorspronkelijke intentie van de schrijver, heeft hij ook zijn eigen stem en stijl die doorklinkt in de vertaling. Het is de taak van de vertaler om de boodschap zo getrouw mogelijk over te brengen, maar ook om de tekst levendig en aantrekkelijk te maken voor de doellezer. Dit vereist vaardigheid in zowel taal als creativiteit. In het complexe proces van vertalen en communiceren spelen verschillende factoren een rol. Door de dynamiek tussen de schrijver, de lezer en de vertaler te begrijpen, kunnen we een dieper inzicht krijgen in hoe betekenis wordt overgedragen tussen talen en culturen.

Vertalen: een inleiding, deel 2

2 Vertalen en het misverstand

2a Vertalen op school

Vertalen op school lijkt vaak simpel. Woorden vervangen door hun equivalenten in een andere taal, zinnen omzetten zonder al te veel moeite. Maar achter dit schijnbaar eenvoudige proces schuilen complexe vaardigheden en nuances die niet altijd worden begrepen. Leerlingen worden vaak geconfronteerd met het misverstand dat vertalen gewoon een kwestie is van het raadplegen van een woordenboek en het overzetten van woorden van de ene naar de andere taal. Echter, vertalen is veel meer dan dat. Het vereist een diepgaand begrip van beide talen, culturele context, stijl, en subtiliteiten die niet altijd gemakkelijk te vatten zijn.

Op school worden studenten soms ontmoedigd door de complexiteit van vertalen. Het kan voelen als een ontmoedigende taak, vooral wanneer ze worden geconfronteerd met idiomen, culturele verwijzingen en taalkundige nuances die niet direct vertaalbaar zijn. Het begrip van de context is cruciaal en vereist vaak meer dan alleen het vertalen van woorden van de ene taal naar de andere. Het gaat om het overbrengen van betekenissen en gevoelens, en het behouden van de essentie van de oorspronkelijke tekst.

2b Vertalen voor anderen

Vertalen voor anderen brengt een andere dimensie met zich mee. Het is niet alleen een kwestie van taalbegrip, maar ook van communicatie en empathie. Een goede vertaler moet niet alleen de woorden begrijpen, maar ook de intentie achter die woorden. Ze moeten in staat zijn om de boodschap accuraat over te brengen zonder het oorspronkelijke gevoel of de toon te verliezen. Dit kan een uitdaging zijn, vooral bij het vertalen van literaire werken, zakelijke documenten of juridische teksten.

Een ander aspect van vertalen voor anderen is het omgaan met de verwachtingen en behoeften van de klant. Dit vereist niet alleen taalvaardigheid, maar ook professionele vaardigheden zoals tijdmanagement, nauwkeurigheid en het vermogen om feedback te verwerken. Het is belangrijk om open te staan voor samenwerking en constructieve kritiek, zodat het vertaalproces soepel verloopt en aan de verwachtingen van alle betrokkenen wordt voldaan. Kortom, vertalen is meer dan alleen het omzetten van woorden van de ene taal naar de andere. Het is een kunst die diepgaand begrip, creativiteit en empathie vereist. Door het misverstand rond vertalen te doorbreken en de complexiteit ervan te erkennen, kunnen we een dieper respect ontwikkelen voor de vaardigheden en inspanningen die vertalers inzetten om bruggen tussen talen en culturen te slaan.

Vertalen: een inleiding, deel 1

1 Talen en vertalen: het intrigerende samenspel van standaardtalen en groepstalen

Taal is een fascinerend fenomeen dat de mensheid al eeuwenlang verbindt en definieert. De diversiteit aan talen over de hele wereld weerspiegelt niet alleen culturele verschillen, maar vormt ook een complex web van communicatie. In deze verstrengelde taalkundige wereld is vertalen een kunst op zich. Dit artikel verkent het boeiende terrein van talen en vertalen, waarbij we ons richten op twee cruciale aspecten: de dynamiek van standaardtalen en groepstalen, en het subtiel evenwicht van vertalen als een aanpassingsproces.

1a. Standaardtaal en groepstalen: een intrigerende dans

Talen evolueren voortdurend, en uit deze voortdurende veranderingen ontstaan standaardtalen en groepstalen. Standaardtalen worden vaak beschouwd als de norm of de officiële versie van een taal, vastgelegd door academische en taalkundige autoriteiten. Ze fungeren als een soort taalkundig kompas, waardoor communicatie binnen een bredere gemeenschap gestroomlijnd wordt.

Echter, binnen elke taal bestaan er diverse groepstalen die hun eigen unieke kenmerken en nuances hebben. Deze groepstalen ontstaan in specifieke sociale, regionale of culturele contexten en dienen vaak als een vorm van identiteitsuiting voor bepaalde gemeenschappen. Denk hierbij aan dialecten, sociolecten of zelfs straattaal. Hoewel standaardtalen uniformiteit brengen, bieden groepstalen een rijke variatie en diepere inzichten in de culturele diversiteit.

1b. Vertalen is aanpassen: de kunst van culturele bruggen bouwen

Vertalen is veel meer dan het omzetten van woorden van de ene taal naar de andere; het is een complexe kunstvorm die begrip en nuance vereist. In essentie is vertalen aanpassen. Het gaat niet alleen om het overbrengen van de letterlijke betekenis van woorden, maar ook om het vastleggen van de culturele context, subtiliteiten en emoties die inherent zijn aan de oorspronkelijke taal.

Bij het vertalen van standaardtalen is de uitdaging om de formele structuur en juiste terminologie te behouden. Dit vereist een diepgaande kennis van zowel de brontaal als de doeltaal, evenals een begrip van de culturele connotaties die in de tekst verscholen liggen. Voor groepstalen is de uitdaging complexer omdat deze vaak minder gestandaardiseerd zijn en sterker verbonden met specifieke gemeenschappen. Hier is het van essentieel belang dat vertalers niet alleen woorden vertalen, maar ook de culturele nuances begrijpen en overbrengen.

Een effectieve vertaler fungeert als een bruggenbouwer tussen talen en culturen, waarbij hij de subtiliteiten van beide werelden vastlegt. Het vermogen om zowel de essentie als de culturele context over te brengen, maakt vertalen tot een onmisbare schakel in de wereld van interculturele communicatie. Het samenspel van standaardtalen en groepstalen belicht de rijke diversiteit van talen over de hele wereld. Vertalen, als kunst van aanpassing, speelt een cruciale rol bij het verbinden van deze linguïstische werelden. Het overstijgt louter woorden en fungeert als een venster naar de complexiteit en schoonheid van menselijke expressie, ongeacht de taal waarin deze wordt geuit.