Maand: juni 2024

Vertalen: een inleiding, deel 9

9 De vertaler: mens of machine?

9a Hulpmiddelen bij het vertalen

In de voortdurend evoluerende wereld van vertalingen zijn hulpmiddelen essentieel geworden voor zowel professionele vertalers als amateurs. Van woordenboeken tot vertaalgeheugens en terminologiedatabanken hebben tools de efficiëntie en nauwkeurigheid van vertaalwerk aanzienlijk verbeterd. Ze helpen vertalers bij het vinden van de juiste termen, het behouden van consistentie en het vermijden van fouten.

9b De computer als hulpmiddel

De opkomst van computers heeft een revolutie teweeggebracht in het vertaalproces. Vertaalsoftware zoals CAT-tools (Computer Assisted Translation) biedt functionaliteiten zoals automatische segmentatie van teksten, fuzzy matching en suggesties op basis van eerder vertaald materiaal. Dit verhoogt niet alleen de snelheid van vertalingen, maar stelt vertalers ook in staat om consistentie te handhaven over grote hoeveelheden tekst.

9c De computer als vertaler

Met de opkomst van machinevertalingen of machine translation is de relatie tussen menselijke vertalers en machines veranderd. Moderne vertaalmachines, zoals neurale netwerkmodellen, maken gebruik van geavanceerde algoritmen en machine learning-technieken om teksten automatisch te vertalen. Hoewel deze systemen indrukwekkende resultaten kunnen behalen, blijven ze moeite hebben met nuances, contextuele interpretatie en culturele gevoeligheid.

De discussie over de effectiviteit van machinevertalingen gaat echter verder dan slechts de kwaliteit van de vertalingen. Menselijke vertalers brengen unieke vaardigheden en inzichten naar het vertaalproces die niet gemakkelijk kunnen worden gereproduceerd door machines. Ze begrijpen de nuances van taal, kunnen culturele subtiliteiten oppikken en zijn in staat om contextuele betekenissen te interpreteren op een manier die machines nog niet kunnen evenaren.

De toekomst van vertalingen ligt in een samensmelting van menselijke expertise en geavanceerde technologie. Terwijl machines blijven evolueren en betere vertaalresultaten produceren, zal de rol van menselijke vertalers zich wellicht verplaatsen naar taken die een dieper begrip van taal en cultuur vereisen, zoals redactie, revisie en creatieve vertalingen.

Hoewel machines een waardevol hulpmiddel zijn in het vertaalproces, blijft de menselijke vertaler onmisbaar voor het leveren van hoogwaardige vertalingen die recht doen aan de complexiteit en nuances van menselijke communicatie. De vertaler van de toekomst is misschien geen mens of machine, maar eerder een symbiotische combinatie van beide. Maar de vertaler heeft altijd het laatste woord.

Vertalen: een inleiding, deel 8

8 Vertalen en verklaren

8a Twee basisdimensies

Vertalen is niet alleen een kwestie van het omzetten van woorden van de ene taal naar de andere, maar ook van het overbrengen van betekenissen, nuances en culturele connotaties. Deze complexiteit wordt vaak weergegeven als twee basisdimensies: de letterlijke betekenis en de contextuele interpretatie. De letterlijke betekenis omvat de woord-voor-woord vertaling, terwijl de contextuele interpretatie rekening houdt met de culturele, historische en situatiespecifieke elementen die de betekenis van een tekst vormen. Een succesvolle vertaling balanceert deze twee dimensies om een accurate weergave van de oorspronkelijke boodschap te bieden.

8b Expliciet en impliciet

Een van de uitdagingen van vertalen is het omgaan met expliciete en impliciete informatie in de brontekst. Expliciete informatie wordt direct uitgedrukt, terwijl impliciete informatie tussen de regels door wordt geïmpliceerd. Het is de taak van de vertaler om beide soorten informatie nauwkeurig over te brengen, zelfs als de culturele context verschilt tussen de brontaal en de doeltaal. Het toevoegen van verklaringen kan helpen om impliciete aspecten van de tekst duidelijk te maken voor lezers die mogelijk niet bekend zijn met de oorspronkelijke cultuur of context.

8c Bewerking of parafrase

Bij het vertalen moeten vertalers soms kiezen tussen het bewerken van de tekst om deze beter aan te laten sluiten bij de doeltaal of het behouden van de oorspronkelijke formulering door middel van een parafrase. Bewerkingen kunnen nodig zijn om grammaticale, culturele of idiomatische verschillen te overbruggen, terwijl parafrases de originele boodschap behouden maar met andere woorden worden uitgedrukt. In beide gevallen kan het toevoegen van verklaringen helpen om de keuzes van de vertaler te rechtvaardigen en de lezer inzicht te geven in de nuances van de vertaalbeslissingen. Het toevoegen van verklaringen aan een vertaling kan de leesbaarheid en begrijpelijkheid verbeteren, vooral bij het omgaan met complexe culturele concepten of taalkundige subtiliteiten. Echter, overmatige verklaringen kunnen ook de stroom van de tekst onderbreken en het leesplezier verminderen. Het is dus de kunst van de vertaler om het juiste evenwicht te vinden tussen het overbrengen van de oorspronkelijke boodschap en het bieden van de nodige verklaringen om de tekst toegankelijk te maken voor een doelpubliek.

Vertalen: een inleiding, deel 7

7 Geen los zand, maar structuur

In het vertaalproces is het creëren van een coherente structuur essentieel. Tekstverbanden fungeren als de lijm die de woorden en zinnen samenbindt, waardoor een goed vertaalde tekst ontstaat die de boodschap nauwkeurig overbrengt. Laten we deze tekstverbanden verkennen in het licht van verschillende aspecten van vertaling.

7a Collocaties

Collocaties, ofwel vaste verbindingen van woorden, vormen de basis van een natuurlijke taaluiting. Bij vertaling is het van cruciaal belang om niet alleen individuele woorden te begrijpen, maar ook hoe ze samen een betekenis vormen. Het herkennen en behouden van collocaties in vertalingen draagt bij aan de vloeiendheid en authenticiteit van de tekst.

7b Woordschikking en focus

De positie van woorden in een zin beïnvloedt de nadruk en betekenis. Vertalers moeten rekening houden met woordschikking om de originele focus en intentie van de auteur te behouden. Door de juiste woordschikking te kiezen, wordt de boodschap helder overgebracht zonder verlies van betekenis of nuance.

7c Taalkundige constructies

Elke taal heeft zijn eigen unieke grammaticale structuren en conventies. Vertalers moeten deze constructies begrijpen en kunnen omzetten naar equivalenten in de doeltaal. Door de juiste taalkundige constructies te gebruiken, behoudt de vertaalde tekst de gewenste toon en stijl van het origineel.

7d Zinsdelen en hun samenhang

Zinnen zijn opgebouwd uit verschillende delen die samen een geheel vormen. Het behouden van de samenhang tussen deze zinsdelen is cruciaal voor een vloeiende en begrijpelijke vertaling. Vertalers moeten letten op de relaties tussen zinsdelen en ervoor zorgen dat deze coherent blijven in de vertaalde tekst.

7e Zinnen en hun samenhang

Naast de samenhang tussen zinsdelen is ook de algehele samenhang tussen zinnen belangrijk. Vertalers moeten de logische verbanden tussen zinnen behouden om de tekst vloeiend en begrijpelijk te maken voor de lezer. Door consistentie te waarborgen in de overgangen tussen zinnen, wordt de tekst gestructureerd en gemakkelijk te volgen. In een goede vertaling is geen sprake van los zand, maar van een stevige structuur waarin tekstverbanden zorgvuldig worden gewogen en toegepast. Door aandacht te besteden aan collocaties, woordschikking, taalkundige constructies, zinsdelen en hun samenhang, en zinnen en hun samenhang, kunnen vertalers de essentie van de oorspronkelijke tekst behouden terwijl ze deze aanpassen aan een nieuwe taalomgeving.